Afgelopen week publiceerde tijdschrift Roei! een artikel naar aanleiding van het eindrapport van de Commissie Diversiteit en Inclusie van de KNRB. Deze commissie D&I heeft afgelopen jaar via een uitgebreide enquête onderzocht hoe open we zijn als roeisport ten aanzien van achtergrond, geaardheid, gender of beperking. Het rapport houdt ons een spiegel voor en brengt scherp in beeld wat we impliciet al wel voorvoelen. Het overtal in blank, goed verdienend en hoogopgeleid zal geen verrassing zijn, net als het feit dat we als roeisport qua diversiteit en inclusie minder scoren dan voetbal en ons ongeveer op het niveau van schaatsen en wielrennen bevinden. So far levert het onderzoek vooral een onderbouwde kenschets.
Maar de resultaten tonen ook inzichten waar in ieder geval ik me, tot mijn schaamte, moet ik eerlijk bekennen, veel minder bewust van was. Zo had ik bijvoorbeeld echt de verwachting (en zeker ook de hoop) dat we met onze jonge en hoogopgeleide gemeenschap verder zouden zijn in de acceptatie van bijvoorbeeld de LHBTIQ+-gemeenschap dan uit het onderzoek blijkt. Ook bevestigt het onderzoek maar weer eens dat een getalsmatige meerderheid niet voldoende is voor een gelijkwaardige positie: er roeien meer vrouwen dan mannen, maar die verdeling komt niet terug in de besturen. En dan zwijg ik nog maar over al die andere groepen, minder hoog opgeleiden, minder verdienenden, gelovigen, met een nieuwe westerse achtergrond, met een beperking… Kennelijk is de ontwikkeling naar een meer inclusieve sport er een van zeer lange adem. Het D&I-onderzoek laat zien dat het proces van onderscheid maken ook te maken heeft met de bubbel waarin we zitten. Als roeiers dobberen we nogal eens rond in de vijver van ons kent ons.
Dat is niet nieuw. Het omgaan met gelijkgestemden en het maken van onderscheid met andere groepen speelt In de geschiedenis van de roeisport een belangrijk rol. Ik heb in een eerdere bijdrage aangehaald dat de hogere klassen, die de early adaptors van het roeien waren, zelf vaak niet aan wedstrijden deelnamen. Vermogenden huurden beroepsploegen in om voor hen te roeien. Er was scherp onderscheid tussen vermogende wedders en werkende roeiers. Toen de sport zich verder ontwikkelde en de hogere middenklasse zelf ging roeien ontstond een voor arbeiders afgesloten community met eigen decorum en zorgvuldige bewaakte omgangsvormen en ‘de Engelsche gentleman’ als rolmodel. Of het nu gaat om ‘kleeding, gebruik der booten, roeicommando’s of beheersching van het lichaam’: het Engelse voorbeeld vormt het ijkpunt. In het standaardwerk: ‘Het roeien, handleiding bij de beoefening der roeisport’ uit 1919 waarschuwt de schrijver Abendanon zelfs dat de sport niet te populair zou moeten worden: de Engelse waarden zouden eens kunnen vertroebelen.
Diezelfde angst voor verlies aan decorum leidde er ook toe dat vrouwen niet aan hardroeien mochten doen, dat was onvoldoende ‘ladylike’. Vrouwen waren veroordeeld tot stijlroeien. Vrouwen werden ook uitgesloten van boten met rolbanken en outriggers: bij het intrekken van de benen zou de rok omhoog gaan en er meer been in zicht komen dan fatsoenlijk geacht werd. En de vrouwelijke roeiers mochten in Amsterdam ook niet aanleggen bij het Kalfje: hun kleding was te aanstootgevend voor de andere clientèle.
Natuurlijk is het aardig om hoofdschuddend achterom te kijken, naar die malle fratsen van vroeger, maar laten we eens kijken wat we kunnen leren van de geschiedenis. Zou het doorgronden van de ontwikkeling van het vrouwenroeien ons kunnen helpen om de roeisport breder toegankelijk te maken? Niet dat we er al zijn ten aanzien van de positie van vrouwen in de sport overigens, zeker niet. Maar toch…
Een blik terug
De oudste roeiverenigingen in Nederland, die van voor 1900, zoals De Koninklijke, De Hoop, De Dordtsche en De Maas zijn gestart als echte mannenbolwerken. Vrouwelijke leden waren niet toegestaan. De landelijke bond hielp ook niet altijd mee: nog in 1930 sprak het – toen nog niet koninklijke – NRB-bestuur zich unaniem uit tegen het ‘raceroeien door meisjes’. Toch komt niet lang daarna een ontwikkeling op gang waarbij het Nederlandse roeien groot voorstander wordt van de vrouwensport.
Twee ontwikkelingen hebben bijgedragen tot deze draai.
Als eerste de ontwikkeling op de verenigingen. Bij een aantal studentenverenigingen – met Nereus als eerste – en bij de algemene verenigingen die na de eeuwwisseling worden opgericht, als Poseidon, Viking en Die Leythe worden vrouwen direct als lid toegelaten. Binnen die verenigingen groeit het aandeel roeiende vrouwen flink en ze lieten hun invloed op de clubs gelden.
Maar er was nóg een ontwikkeling die een push gaf aan het vrouwenroeien: bestuurlijke invloed. In 1939 wordt Frida Ie Cosquino de Bussy, lid van dames(!)roeivereniging De Vliet, het eerste vrouwelijke lid van het NRB-bestuur. En via het Nederlandse bestuur zet zij zich samen met de Duitse roeibond in voor het bevorderen van het wedstrijdroeien door vrouwen op internationaal niveau. En met succes: haar inzet leidt er onder andere toe dat in 1954, 24 jaar na het unanieme tegen-besluit van de NRB, het eerste internationaal erkende EK roeien voor vrouwen in Nederland wordt georganiseerd. Op onze eigen Bosbaan! Deze doorbraak krijgt vervolg onder invloed van Nely Gambon, die via KNRB en FISA de weg verder plaveit. Vanaf 1976 racen de vrouwen Olympisch.
De tekst gaat door onder het filmpje
De Nederlandse roeiwereld heeft zich in enkele tientallen jaren ontwikkeld van mannenbolwerk tot voorvechter van een gelijkwaardige positie voor vrouwen. We zien in dat proces een klassiek transitiebeeld: vernieuwingen beginnen in de periferie, bij de studenten en bij de jonge verenigingen. De succesvolle impulsen krijgen een podium en dan volgt formalisering.
Het onderzoeksrapport van de Commissie Diversiteit en Inclusie laat ons zien dat we als sport voor een flinke opgave staan. We zouden daarbij dezelfde weg kunnen volgen: ruimte bieden aan impulsen van onderaf, ruimte bieden aan nieuwelingen en de vernieuwers, aan grassroot movements. Maar hoe jammer zou het zijn als we er vervolgens weer een halve eeuw over doen om de volgende stap te zetten in diversiteit en inclusiviteit. Ja, er ligt een uitdagende opgave voor onze besturen (ja ook dat van de KNRB), voor onze commissies en ons sportkader om ruimte te geven aan nieuwe groepen daar concreet invulling aan te geven. Maar eerlijk gezegd denk ik dat dit niet genoeg is. Als we werkelijk meer divers en inclusief willen worden moeten we niet alleen naar besturen en kaders kijken, maar ligt er ook een opgave bij onszelf, bij ons roeiers.
Flabbergasted
Toen ik een paar weken geleden, op een congres met sportprofessionals, de uitkomsten van het KNRB-onderzoek over diversiteit & inclusie als lunchgesprek ter tafel bracht, antwoordde een tafelgenoot, prominent lid van de roeigemeenschap, dat haar de uitkomst van het onderzoek niet verbaasde: ’je wilt toch immers sporten met gelijkgestemden, met mensen die bij je passen.’ Ik was flabbergasted. Dit was het geluid van de heerengenootschappen, honderd jaar terug: de vereniging als vertrouwd soortgenotendomein.
Er is nog een lange weg te gaan naar een diverse en inclusieve sport.
